پیشگیری از بارداری موضوعی بسیار مهم و حیاتی در زندگی زوج‌ها و به‌ویژه زنان است. اهمیت این موضوع نه تنها در کنترل جمعیت و برنامه‌ریزی خانواده‌ها بلکه در حفظ سلامت جسمی و روانی افراد نیز دیده می‌شود. با توجه به پیشرفت‌های علمی و تکنولوژیکی، روش‌های متعددی برای پیشگیری از بارداری در دسترس قرار گرفته‌اند که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند. این مقاله با هدف معرفی و بررسی روش‌های جدید و موثر در پیشگیری از بارداری نگاشته شده است تا به افراد کمک کند با آگاهی بیشتری در مورد انتخاب مناسب‌ترین روش برای خود تصمیم‌گیری کنند.
انواع روش‌های پیشگیری از بارداری
روش‌های پیشگیری از بارداری به طور کلی به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- روش‌های هورمونی
- روش‌های مکانیکی
- روش‌های طبیعی
- روش‌های دائمی
روش‌های هورمونی
این روش‌ها با استفاده از هورمون‌های مصنوعی مانع از تخمک‌گذاری یا ایجاد تغییرات در دیواره رحم می‌شوند. مثال‌هایی از این روش‌ها شامل قرص‌های ضد بارداری، حلقه‌های واژینال، پچ‌های هورمونی و تزریقات هورمونی هستند.
پیشگیری از بارداری با قرص
قرص‌های پیشگیری از بارداری یکی از پرکاربردترین روش‌های هورمونی هستند که به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند: قرص‌های ترکیبی (حاوی استروژن و پروژستین) و قرص‌های پروژستینی. این قرص‌ها با جلوگیری از تخمک‌گذاری و ایجاد تغییراتی در دیواره رحم و موکوس دهانه رحم، از بارداری جلوگیری می‌کنند. مزایای این قرص‌ها شامل تنظیم چرخه قاعدگی، کاهش دردهای قاعدگی و کاهش خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند سرطان تخمدان و رحم است. در سال‌های اخیر، قرص‌های ترکیبی با فرمولاسیون‌های جدیدی عرضه شده‌اند که عوارض جانبی کمتری دارند و راحت‌تر استفاده می‌شوند.
جلوگیری از حامله شدن با حلقه‌های واژینال
حلقه‌های واژینال یکی از روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری هستند که به صورت یک حلقه کوچک و انعطاف‌پذیر در داخل واژن قرار می‌گیرند. این حلقه‌ها حاوی هورمون‌های استروژن و پروژستین هستند که به طور مداوم ترشح می‌شوند و با جلوگیری از تخمک‌گذاری و تغییرات در دیواره رحم، از بارداری جلوگیری می‌کنند. هر حلقه واژینال به مدت سه هفته در داخل واژن قرار می‌گیرد و پس از آن یک هفته بدون حلقه گذرانده می‌شود تا قاعدگی رخ دهد. مزایای این روش شامل اثربخشی بالا، عدم نیاز به مصرف روزانه دارو و کنترل منظم هورمون‌ها است. همچنین، استفاده از حلقه‌های واژینال می‌تواند به کاهش علائم قاعدگی دردناک و بهبود منظم‌تر شدن چرخه قاعدگی کمک کند. با این حال، ممکن است برخی زنان دچار عوارض جانبی مانند تحریک واژن یا تغییرات خلقی شوند که نیاز به مشاوره با پزشک دارد.
پیشگیری از بچه دار شدن با پچ‌های هورمونی و ایمپلنت ضد بارداری
پچ‌های هورمونی یکی دیگر از روش‌های هورمونی پیشگیری از بارداری هستند که به صورت یک چسب پوستی کوچک و نازک بر روی پوست قرار می‌گیرند. این پچ‌ها حاوی هورمون‌های استروژن و پروژستین هستند که به طور مداوم از طریق پوست جذب می‌شوند و با جلوگیری از تخمک‌گذاری و ایجاد تغییراتی در دیواره رحم و موکوس دهانه رحم، از بارداری جلوگیری می‌کنند. پچ هورمونی به مدت یک هفته بر روی پوست قرار می‌گیرد و هر هفته یک بار باید تعویض شود. پس از سه هفته استفاده، یک هفته بدون پچ گذرانده می‌شود تا قاعدگی رخ دهد. از مزایای این روش می‌توان به اثربخشی بالا، سهولت استفاده و عدم نیاز به مصرف روزانه دارو اشاره کرد. همچنین، پچ‌های هورمونی می‌توانند به کاهش علائم قاعدگی دردناک و تنظیم چرخه قاعدگی کمک کنند. با این حال، برخی زنان ممکن است دچار عوارض جانبی مانند تحریک پوستی، تغییرات خلقی و سردرد شوند که نیاز به مشاوره با پزشک دارد. ایمپلنت ضد بارداری نیز یک روش هورمونی است که شامل قرار دادن یک یا چند میله کوچک زیر پوست بازو می‌شود. این میله‌ها هورمون پروژستین را به طور پیوسته ترشح می‌کنند و از تخمک‌گذاری جلوگیری می‌کنند. مزایای این روش شامل اثربخشی بسیار بالا، طول عمر 3 تا 5 سال و عدم نیاز به مصرف روزانه دارو است. ایمپلنت‌های جدید با تکنولوژی‌های بهبود یافته، راحت‌تر و با عوارض جانبی کمتر به بازار عرضه شده‌اند.
تزریق داروهای ضد بارداری و تزریقات هورمونی
تزریق داروهای ضد بارداری یکی دیگر از روش‌های هورمونی است که شامل تزریق هورمون پروژستین به عضله می‌شود. این تزریقات معمولاً هر 3 ماه یکبار انجام می‌شوند و با جلوگیری از تخمک‌گذاری و ایجاد تغییراتی در دیواره رحم، از بارداری جلوگیری می‌کنند. مزایای این روش شامل اثربخشی بالا و نیاز کمتر به یادآوری روزانه مصرف دارو است. آمپول‌های جدید با دوره‌های طولانی‌تر و عوارض جانبی کمتر به بازار عرضه شده‌اند.
روش‌های مکانیکی
این روش‌ها با ایجاد مانع فیزیکی در مسیر اسپرم، از رسیدن آن به تخمک جلوگیری می‌کنند. کاندوم، دیافراگم و آی یو دی (IUD) نمونه‌هایی از این دسته هستند.
جلوگیری از بارداری با انواع کاندوم
کاندوم یکی از قدیمی‌ترین و محبوب‌ترین روش‌های پیشگیری از بارداری است که به دو نوع مردانه و زنانه تقسیم می‌شود. کاندوم مردانه از لاتکس یا پلی‌یورتان ساخته می‌شود و با ایجاد مانع فیزیکی، از ورود اسپرم به واژن جلوگیری می‌کند. کاندوم زنانه نیز مشابه کاندوم مردانه عمل می‌کند، اما در داخل واژن قرار می‌گیرد. یکی از مزایای بزرگ کاندوم، علاوه بر پیشگیری از بارداری، جلوگیری از انتقال بیماری‌های مقاربتی است. در سال‌های اخیر، کاندوم‌های جدید با مواد و طراحی‌های بهبود یافته وارد بازار شده‌اند که راحتی و اثربخشی بیشتری دارند.
آی یو دی (IUD) یا دستگاه داخل رحمی
آی یو دی یکی از روش‌های مکانیکی پیشگیری از بارداری است که به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: آی یو دی مسی و آی یو دی هورمونی. آی یو دی مسی با ایجاد محیطی نامساعد برای اسپرم‌ها، از بارداری جلوگیری می‌کند، در حالی که آی یو دی هورمونی با ترشح هورمون پروژستین عمل می‌کند. مزایای آی یو دی شامل اثربخشی بسیار بالا، طول عمر طولانی (3 تا 10 سال بسته به نوع)، و عدم نیاز به مصرف روزانه دارو است. در سال‌های اخیر، آی یو دی‌های جدید با اثرات جانبی کمتر و طول عمر بیشتر به بازار عرضه شده‌اند.
پیشگیری از بارداری با دیافراگم
دیافراگم یکی از روش‌های مکانیکی پیشگیری از بارداری است که به صورت یک کلاهک گنبدی شکل و انعطاف‌پذیر از جنس سیلیکون یا لاتکس ساخته می‌شود. این وسیله قبل از رابطه جنسی در داخل واژن و بر روی دهانه رحم قرار می‌گیرد تا به عنوان مانعی فیزیکی از ورود اسپرم به رحم جلوگیری کند. برای افزایش اثربخشی، دیافراگم معمولاً همراه با کرم‌ها یا ژل‌های اسپرم‌کش استفاده می‌شود. دیافراگم باید حداقل شش ساعت پس از رابطه جنسی در جای خود باقی بماند و سپس خارج شود، اما نباید بیشتر از 24 ساعت در داخل واژن باقی بماند. مزایای این روش شامل عدم استفاده از هورمون‌ها و قابلیت استفاده مکرر از یک دیافراگم برای مدت زمان طولانی است. با این حال، دیافراگم نیاز به آموزش اولیه برای استفاده صحیح دارد و برخی از زنان ممکن است در ابتدا با قرار دادن آن مشکل داشته باشند. همچنین، اثربخشی دیافراگم نسبت به برخی روش‌های دیگر کمتر است و ممکن است در برخی موارد منجر به عفونت‌های ادراری یا تحریک واژن شود.
روش‌های طبیعی
پیشگیری از بارداری طبیعی بر پایه شناخت و پایش چرخه قاعدگی و دوره‌های باروری بدن زنان استوار است. این روش‌ها شامل پیگیری دمای پایه بدن و مشاهده تغییرات موکوس (مایعات و ترشحات) دهانه رحم می‌شوند. با پیشرفت تکنولوژی، اپلیکیشن‌ها و دستگاه‌های پایش چرخه قاعدگی نیز به بازار آمده‌اند که به زنان کمک می‌کنند دوره‌های باروری خود را بهتر بشناسند و از بارداری ناخواسته جلوگیری کنند. این روش‌ها به دلیل عدم نیاز به مصرف هورمون‌ها و مواد شیمیایی، مورد توجه بسیاری از زنان قرار گرفته‌اند.
روش‌های دائمی
این روش‌ها شامل جراحی‌هایی هستند که به طور دائمی از بارداری جلوگیری می‌کنند، مانند بستن لوله‌های فالوپ در زنان و وازکتومی در مردان.
جلوگیری از آبستنی با بستن لوله‌های رحمی در زنان
بستن لوله‌های رحمی یکی از روش‌های دائمی پیشگیری از بارداری برای زنان است که طی یک عمل جراحی انجام می‌شود. این روش شامل مسدود کردن یا قطع کردن لوله‌های فالوپ است که از عبور تخمک از تخمدان به رحم جلوگیری می‌کند و به این ترتیب مانع از لقاح اسپرم و تخمک می‌شود. عمل بستن لوله‌های رحمی می‌تواند به روش‌های مختلفی مانند لاپاروسکوپی یا جراحی باز انجام شود. این روش دارای اثربخشی بسیار بالاست و به طور دائمی از بارداری جلوگیری می‌کند. یکی از مزایای عمده بستن لوله‌های رحمی این است که پس از انجام آن، نیازی به استفاده از روش‌های پیشگیری موقت یا روزانه نیست. با این حال، این روش غیرقابل برگشت است و باید تنها زمانی مورد استفاده قرار گیرد که زن مطمئن باشد که در آینده نمی‌خواهد باردار شود. برخی از خطرات و عوارض احتمالی شامل عفونت، خونریزی یا آسیب به سایر ارگان‌های داخلی است که نیاز به مشاوره و بررسی دقیق توسط پزشک دارد.
پیشگیری از حامله شدن با وازکتومی در مردان
وازکتومی یک روش دائمی پیشگیری از بارداری برای مردان است که طی یک عمل جراحی کوچک انجام می‌شود. در این روش، لوله‌های واس‌دفرنس که اسپرم را از بیضه‌ها به مجرای انزال منتقل می‌کنند، قطع یا مسدود می‌شوند. این عمل معمولاً تحت بی‌حسی موضعی و در مدت زمان کوتاهی انجام می‌شود و بیمار معمولاً به سرعت به فعالیت‌های روزمره خود بازمی‌گردد. وازکتومی دارای اثربخشی بسیار بالایی است و به طور دائمی از بارداری جلوگیری می‌کند. مزایای این روش شامل سادگی و ایمنی عمل جراحی، عدم تاثیر بر عملکرد جنسی و نیاز نداشتن به استفاده از روش‌های پیشگیری موقت یا روزانه است. با این حال، وازکتومی نیز مانند بستن لوله‌های رحمی، غیرقابل برگشت است و باید تنها زمانی انجام شود که مرد مطمئن باشد که در آینده نمی‌خواهد پدر شود. عوارض احتمالی شامل درد، تورم، عفونت یا تشکیل توده‌های کوچک در ناحیه جراحی است که معمولاً با مراقبت‌های مناسب برطرف می‌شوند. مشاوره با پزشک پیش از تصمیم‌گیری برای وازکتومی ضروری است تا تمامی جوانب و مسائل مرتبط مورد بررسی قرار گیرد.
بیشتر بخوانید:
آشنایی با 11 نوع کاندوم خارجی و مرغوب درجه یک
دلایل خستگی بیش از حد چرا من همیشه خسته ام!
بهترین محصولات تقویت جنسی بانوان: راهنمای جامع اقلام زناشویی زنانه
بهترین روش جلوگیری از بارداری برای زوج‌های جوان
انتخاب بهترین روش جلوگیری از بارداری برای زوج‌های جوان به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله میزان اثربخشی، هزینه، سهولت استفاده و میزان تاثیرات جانبی. روش‌های هورمونی مانند قرص‌های ضد بارداری و پچ‌های هورمونی معمولاً به دلیل اثربخشی بالا و سهولت استفاده، گزینه‌های مناسبی برای زوج‌های جوان هستند. کاندوم نیز به عنوان یک روش مکانیکی با مزایای اضافی مانند جلوگیری از انتقال بیماری‌های مقاربتی، یکی دیگر از گزینه‌های مطلوب است.
پیشگیری از بارداری اورژانسی
پیشگیری از بارداری اورژانسی برای مواقعی طراحی شده است که روش‌های معمول پیشگیری از بارداری ناکام مانده‌اند یا اصلاً استفاده نشده‌اند. قرص‌های اورژانسی شامل دوزهای بالاتری از هورمون‌ها هستند که باید در مدت 72 ساعت پس از رابطه جنسی مصرف شوند. این قرص‌ها با جلوگیری از تخمک‌گذاری یا جلوگیری از لقاح عمل می‌کنند. مزایای این روش شامل امکان استفاده در شرایط اضطراری و اثربخشی بالا در صورت مصرف صحیح است. با این حال، استفاده مکرر از این روش توصیه نمی‌شود.
پیشگیری از بارداری در دوران شیردهی
شیردهی به طور طبیعی می‌تواند تا حدودی از بارداری جلوگیری کند، زیرا هورمون‌های مرتبط با شیردهی می‌توانند تخمک‌گذاری را مهار کنند. با این حال، این روش به تنهایی قابل اعتماد نیست و باید با روش‌های دیگر پیشگیری ترکیب شود. روش‌های مناسب برای مادران شیرده شامل قرص‌های پروژستینی، آی یو دی و کاندوم هستند که تاثیری بر کیفیت یا کمیت شیر مادر ندارند.
پیشگیری از بارداری در طب سنتی
روش‌های پیشگیری از بارداری در طب سنتی شامل استفاده از گیاهان دارویی و روش‌های طبیعی دیگر است. برخی از این روش‌ها مانند استفاده از گیاهان خاص ممکن است اثرات پیشگیری‌کننده داشته باشند، اما اثربخشی آنها کمتر از روش‌های علمی اثبات شده است. با این حال، برخی از زنان ترجیح می‌دهند از این روش‌ها به عنوان مکمل روش‌های دیگر استفاده کنند. مثال‌هایی از این روش‌ها شامل مصرف دمنوش گیاه جعفری، مصرف چای ریشه گیاه پنبه، مصرف بذر هویج وحشی با مقدار زیادی آب، مصرف داروی گیاهی گلپر دو هفته قبل از نزدیکی و استفاده موضعی از اسپرم‌کش‌هایی مانند سرکه سیب و جوش شیرین هنگام نزدیکی می‌باشد.
چه زمانی برای پیشگیری به پزشک مراجعه کنیم؟
مراجعه به پزشک برای پیشگیری از بارداری در موارد زیر توصیه می‌شود:
- وقتی که فرد دارای شرایط پزشکی خاصی است که ممکن است بر انتخاب روش پیشگیری تاثیر بگذارد.
- هنگامی که فرد دچار عوارض جانبی ناشی از روش پیشگیری فعلی خود است.
- برای مشاوره در مورد تغییر روش پیشگیری یا شروع یک روش جدید.
- در مواردی که روش‌های طبیعی پیشگیری ناموفق بوده‌اند و نیاز به راهنمایی بیشتری وجود دارد.
کلام آخر
پیشگیری از بارداری موضوعی بسیار مهم و پیچیده است که نیازمند آگاهی و اطلاعات دقیق است. روش‌های جدید و موثر پیشگیری از بارداری هر روز در حال توسعه و بهبود هستند تا نیازهای مختلف افراد را برآورده کنند. انتخاب روش مناسب پیشگیری باید بر اساس نیازها، ترجیحات و شرایط سلامتی فرد انجام شود. مشاوره با پزشک و دسترسی به منابع آموزشی معتبر می‌تواند به تصمیم‌گیری بهتر و استفاده موثرتر از روش‌های پیشگیری کمک کند.
منابع خارجی معتبر برای افزایش اطلاعات در زمینه پیشگیری از بارداری:
Family planning/contraception methods
Brief educational strategies for improving contraception use in young people